Verstöðin í Þorlákshöfn
MAÍ 2018
Ljósmyndari óþekktur. Lpr-2007-51.
Gamlar ljósmyndir með íslensku myndefni leynast víða og oft á óvæntum stöðum. Fyrir um áratug birtist í Þjóðminjasafni franskur ljósmyndasérfræðingur og galleríeigandi frá París og bauð til kaups syrpu 76 ljósmynda frá Íslandi frá árinu 1911. Kjarni myndanna reyndist vera frá Þorlákshöfn. Fyrir utan bæjarhús og verslunarhús bóndans þar, sýndu myndirnar verbúðir þeirra skipstjóra sem stunduðu sjómennsku á opnum áraskipum á vetrarvertíð frá verstöðinni, skipakost þeirra, stakkstæði, land og strandlengjuna frá ýmsum sjónarhornum. Ekki er til sambærileg myndaskráning af staðnum frá öðrum ljósmyndurum á þessu tímabili.1
Hvers vegna myndaði franskur maður þennan stað í krók og kima? Það rifjaðist upp að franski konsúllinn í Reykjavík, Jean Paul Brillouin, hafði ásamt fleiri Frökkum haft miklar hugmyndir um hafnargerð í Þorlákshöfn samhliða virkjunaráformum í Þjórsá. Í því skyni keypti hann Þorlákshöfn árið 1912 eða ári eftir að myndirnar voru teknar. Myndatakan þjónaði þannig ákveðnum tilgangi sem gagnasöfnun um staðhætti og aðstöðu á væntanlegum byggingarstað hafnarinnar.
Ein þessara mynda frá Þorlákshöfn er ljósmynd mánaðarins að þessu sinni. Þar vekur fyrst athygli að þó að liðið sé fram á 20. öld er húsakostur og umgjörð öll með gömlu lagi í þessum hluta verstöðvarinnar. Húsakosturinn mótaðist af árstímabundinni notkun þeirra. Yfirleitt var aðeins hafst þar við yfir vetrarvertíðina eða frá því í byrjun febrúar og fram að lokadegi þann 11. maí. Byggingarefnið hvort heldur í húsum eða öðrum mannvirkjum er sæbarið grjót sótt í fjöruna og síðan er torf á þökum. Bárujárnsöldin hefur samt hafið innreið sína sem efni í þök og gafla. Hér má sjá nokkrar kynslóðir í gerð sjóbúða, ein er borghlaðin með stýtulaga þaki, en önnur með seinni tíma lagi. Hár grjótgarður lokar fjöruna af frá túninu. Mikill hagleikur er fólginn í öllum þessum ólíku grjóthleðslum. Einföld stétt hefur verið lögð frá verbúð að upphlöðnum brunni, sem á er trégrind og standa trétunnur þar hjá. Stórt og langt áraskip stendur við staka verbúð en stærstu skipin í verstöðvum austanfjalls voru 12 róin. Ekkert stendur eftir sem minnir á þessa verstöðvartíma í Þorlákshöfn.
Sýning helguð fornum verstöðvum með ljósmyndum Karls Jeppesen stendur nú í Þjóðminjasafni, áminning um forgengileik hlutanna.
Inga Lára Baldvinsdóttir
1) Ein mynd af Þorlákshöfn frá sjó er í safni Sigfúsar Eymundssonar ársett um 1885, Oline Lefolii kaupmannsfrú tók þar þrjár myndir af fiskverkunarhúsum og vinnu við hana á síðasta áratug 19. aldar, Ingimundur Eyjólfsson af áraskipi að lenda árið 1898 og síðan eru þrjár myndir af sjóbúðum og áhöfnum við þær eldri en þessi myndasyrpa.